Κωνσταντίνος Γ. Πολύμερος
Συγγραφέας
MSc. Γλωσσολογίας – Διδακτικής
MSc. Λογιστικής – Ελεγκτικής

Το ζήτημα των ραδιενεργών υδάτων της Φουκουσίμα και η Ελλάδα: Η Ελλάδα είναι μία χώρα αρκετά ευαίσθητη στα ζητήματα πυρηνικής ενέργειας και ραδιενεργούς μόλυνσης, παρότι η ίδια δεν διαθέτει ούτε αντιδραστήρες ούτε πυρηνικά όπλα. Αυτό συμβαίνει διότι η Ελλάδα, μαζί με τα γειτονικά της κράτη, εβίωσε (και βιώνει ακόμα) πολύ έντονα τις συνέπειες του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσερνομπίλ το 1986 –σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Τα Νέα», οι «ανεξήγητες» καρκινογενέσεις μεταξύ 1986 και 1996 στην Ελλάδα είναι γύρω στις 1500 (αριθμός μάλλον μεγάλος αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας). Ακούγοντας, λοιπόν, για τα γεγονότα της Φουκουσίμα, σε πολλούς Έλληνες δημιουργείται η αίσθηση μίας νέας πυρηνικής απειλής. Δεν έχουν καθόλου άδικο: σύμφωνα με αναφορά της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας στις 11 Μαρτίου 2021: «Το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας είναι ένα από τα μεγαλύτερα ατυχήματα που έχουν ποτέ συμβεί στην πυρηνική βιομηχανία και κατηγοριοποιήθηκε στο επίπεδο 7 στην κλίμακα INES (International Nuclear and Radiological Event Scale), στο ίδιο επίπεδο με το ατύχημα του Τσερνόμπιλ (1986).»

Το ζήτημα της απόρριψης ραδιενεργών υδάτων στον ωκεανό από πλευράς της ιαπωνικής Εταιρείας Ηλεκτρισμού του Τόκυο (TEPCO) δεν πέρασε απαρατήρητο από την ελληνική κοινή γνώμη. Σε δημοσίευμα της Εφημερίδας των Συντακτών από τις 28 Αυγούστου διαβάζουμε: «Παρότι το όλο εγχείρημα έχει εγκριθεί από την εποπτική αρχή του ΟΗΕ, πολλοί επιστήμονες ανησυχούν για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των λυμάτων.». Η ίδια συνεχίζει σε σκληρή γλώσσα για την κυβέρνηση της Ιαπωνίας, μιλώντας για «το ενδεχόμενο να προβαίνει σε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Η Ελλάδα, όντας μία χώρα η οποία, είτε δια της αλιείας είτε δια του τουρισμού, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την θάλασσα και έχει κάθε λόγο να παρακολουθεί τις εξελίξεις επάνω στο ζήτημα.

Όταν τα ελληνικά ρεπορτάζ, όπως αυτό της εφημερίδας Documento, ανέφεραν τις αντιδράσεις και μεγάλης μερίδας των ιαπώνων αλιέων, υπήρξε μία εύλογη ταύτιση από μεριάς του ελληνικού κοινού. Ιδιαίτερη συμπάθεια και κατανόηση υπάρχει δε προς τους 100 περίπου αλιείς της Φουκουσίμα, οι οποίοι, όπως αναφέρει ρεπορτάζ της εφημερίδας «Το Έθνος» από τις 5 Σεπτεμβρίου, προσέφυγαν κατά του ιαπωνικού κράτους ώστε να σταματήσει η απόρριψη των επικίνδυνων υδάτων. Κατά την επικρατούσα άποψη, και με βάση την ελληνική πολιτική εμπειρία, προ της εφαρμογής τέτοιων σχεδίων είναι αναγκαίο να ερωτούνται οι κοινότητες που εμπλέκονται ή ενδεχομένως επηρεάζονται από αυτά και η γνώμη τους να λαμβάνεται σοβαρότατα υπόψη. Καθώς η θάλασσα δεν διαθέτει συνοριακούς σταθμούς που να μπορούν να σφραγισθούν, τα επικίνδυνα ύδατα είναι δυνατόν να φθάσουν σχεδόν οπουδήποτε στον κόσμο και να πλήξουν την αλιεία και τις συναφείς δραστηριότητες οποιασδήποτε χώρας. Η Ελλάδα είναι μία χώρα, στην οποίαν η αλιεία είναι μία βασική πρόσοδος για τους νησιώτες ή τους κατοίκους παραλίων περιοχών, επομένως η όποια ανησυχία εκδηλώνεται ανάμεσα των Ελλήνων φαντάζει εύλογη. Υπ’ αυτήν την έννοια, δεν είναι λίγες οι φωνές που πιστεύουν ότι η απόρριψη αυτών των υδάτων θα έπρεπε να είναι θέμα παγκόσμιας διαβούλευσης και όχι μία μονομερής απόφαση της ιαπωνικής κυβέρνησης.

Πώς αξιολογείται το μέγεθος της οικολογικής απειλής: Το 2011 εξερράγη αντιδραστήρας του πυρηνικού σταθμού της Φουκουσίμα. Μετά την έκρηξη, ο κατεστραμμένος αντιδραστήρας μόλυνε μεγάλο όγκο υδάτων. Σε ό,τι αφορά τα ύδατα που απορρίπτει η Εταιρεία Ηλεκτρισμού του Τόκυο (TEPCO) στον ωκεανό, ο λόγος δεν είναι περί συνήθων λυμάτων ενός πυρηνικού σταθμού, αλλά είναι ακριβώς περί ραδιενεργών υδάτων, προϊόντα μόλυνσης του κατεστραμμένου αντιδραστήρα. Επομένως ο όρος «μολυσμένα ύδατα» είναι ακριβέστερος. Κατά τις εξαγγελίες της ιαπωνικής κυβέρνησης, η εκτέλεση του σχεδίου απόρριψης των ραδιενεργώς μολυσμένων υδάτων είναι μία πράξη ασφαλής. Ωστόσο στην πραγματικότητα ποτέ δεν δημοσιεύθηκε αρμοδίως λεπτομερής αναφορά ελέγχου που να περιέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τα άκρως βλαβερά υλικά, με εξαίρεση το τρίτιο (3H), δηλαδή ένα ραδιενεργό ισότοπο του υδρογόνου. Γιατί το τρίτιο; Ίσως επειδή, όπως τονίζει η Εφ.Συν., «δεν μπορεί να αφαιρεθεί μέσω της διαδικασίας επεξεργασίας της Ιαπωνίας», ενώ –κατά δήλωσιν τουλάχιστον– τα περισσότερα άλλα έχουν απομακρυνθεί. Ίσως πάλι επειδή η ημιπερίοδος ζωής του τριτίου, δηλαδή ο χρόνος που απαιτείται για να διασπασθεί ο πυρήνας του στο μισό (και επομένως για να μειωθεί η ραδιενεργός δραστηριότητά του κατά 50%) είναι μόνον 12 έτη περίπου –καμία σχέση με τα 15.700.000 ημιπεριόδου του ιωδίου (Ι129), το οποίον επίσης περιέχεται στα μολυσμένα από κατεστραμμένους αντιδραστήρες ύδατα ̇ ίσως επειδή το τρίτιο είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνο, ενώ «το καίσιο και το κοβάλτιο», όπως αναφέρει δημοσίευμα της Καθημερινής, «θα μπορούσε να καταστεί πιο επικίνδυνο εάν απελευθερωθεί στον ωκεανό». Επικαλούμενο την γνωμοδότηση ειδημόνων, δημοσίευμα της εφημερίδας «Τα Νέα» από τις 26 Απριλίου 2023 τονίζει ότι το καίσιο «Έχει ενοχοποιηθεί για καρκίνους του γαστρεντερικού συστήματος.» Μία συζήτηση για τα μεγάλης επικινδυνότητος υλικά σίγουρα δεν θα βοηθούσε την ψυχολογία των καταναλωτών έναντι των ιαπωνικών θαλασσινών προϊόντων, ούτε την στάση της διεθνούς κοινής έναντι του εγχειρήματος της ιαπωνικής κυβέρνησης.

Δυστυχώς όμως τα ραδιενεργώς μολυσμένα ύδατα δεν περιέχουν μόνον τρίτιο. Στην πραγματικότητα, η σύστασή τους είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτό. Περιέχονται 64 ραδιενεργά υλικά, όπως για παράδειγμα ο άνθρακας 14 (C14) ή το ιώδιο 129 (Ι129). Παίρνοντας ως παράδειγμα τον άνθρακα 14 και μόνον, πρέπει να σημειωθεί ότι η ημιπερίοδος ζωής του υπολογίζεται στα 5.700 έτη περίπου. Μετά την παρέλευση αυτών των 5.700 ετών (!), η ραδιενεργός δραστηριότητα του ισοτόπου αυτού πέφτει στο 50% -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα μειωμένα επίπεδα ενός ισοτόπου είναι κατ’ ανάγκην ασφαλή. Είναι φανερό ότι το περιστατικό της Φουκουσίμα δεν είναι μία επικαιρότητα ενός-δύο ετών, αλλά πολύ περισσότερο είναι ένας οικολογικός κίνδυνος με χρονικό ορίζοντα ασύλληπτο. Οι δε επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων μπορούν να εκδηλωθούν έως και 30 χρόνια μετά την έκθεσή τους, πράγμα που δείχνει πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος για την δημόσια υγεία.

Ζητήματα εμπιστοσύνης και ερωτήματα: Κάθε άνθρωπος του πλανήτη θα ήθελε πολύ να πιστέψει τις διαβεβαιώσεις της Εταιρείας Ηλεκτρισμού του Τόκυο (TEPCO). Από παλαιότερα, όμως, έχουν εγερθεί ορισμένα ζητήματα αξιοπιστίας τα οποία κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι. Αυτά ξεκίνησαν ήδη πέντε χρόνια πριν τον καταστροφικό σεισμό, σε ανύποπτο χρόνο. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Reuters, ήδη το 2002 (δηλαδή εννέα χρόνια πριν τον καταστροφικό σεισμό του 2011), η ιαπωνική πολιτική ζωή διαταράχθηκε από κύμα παραιτήσεων κυβερνητικών αξιωματούχων με επίκεντρο 29 απανωτά σκάνδαλα, δηλαδή τις 29 φορές που η TEPCO φέρεται να χρησιμοποίησε πλαστά δεδομένα κατά τους ελέγχους ασφαλείας των πυρηνικών εγκαταστάσεών της. Το 2006 η TEPCO διατάχθηκε από την ιαπωνική κυβέρνηση να διερευνήσει έλεγχο για αλλοίωση δεδομένων. Το δε πιθανό βάθος της αλλοίωσης των δεδομένων φθάνει έως το 1985 (!). Την επομένη χρονιά, το 2007, η TEPCO, προσπαθώντας προφανώς να προλάβει εξελίξεις, μόνη της «ανέφερε ότι είχε εντοπίσει περισσότερες αλλοιώσεις δεδομένων στο παρελθόν». Εν ολίγοις, ακόμα και χωρίς τον σεισμό και το συνακόλουθο τσουνάμι που θεωρήθηκαν ως οι αποκλειστικώς υπεύθυνοι παράγοντες, το ενδεχόμενο να επερχόταν ούτως ή άλλως το μοιραίο στην Φουκουσίμα φαίνεται πως ήταν ανέκαθεν αυξημένο.

Έχοντας τα παραπάνω κατά νου, ίσως η διαβεβαίωση της ιαπωνικής κυβέρνησης πως ερευνητικό σκάφος θα παρακολουθεί την εξέλιξη του εγχειρήματος δεν είναι και τόσο καθησυχαστική. Για έναν Έλληνα, το πράγμα μοιάζει σαν άλογο που μπαίνει πίσω από την άμαξα: στην περίπτωση που το ερευνητικό σκάφος ανακαλύψει απαράδεκτα επίπεδα ραδιενεργούς δραστηριότητος, ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένα θεραπευτικό μέτρο. Εξ ου πηγάζει και η υποψία ότι οι ιαπωνικές μετρήσεις ποτέ δεν θα φέρουν αρνητικά νέα. Μα και πάλι: ποιός θα κάνει τις μετρήσεις; Ένας τέτοιος οικολογικός κίνδυνος αγγίζει άμεσα όλα τα γειτονικά κράτη της Ιαπωνίας και σύντομα και τα παράκτια κράτη πρακτικώς ολόκληρης της Γης. Θα ανέμενε κανείς να εμπλέκεται μία διεθνής, ανεξάρτητη επιτροπή στις μετρήσεις, αν όχι στην λήψη της απόφασης να απορριφθούν τα ραδιενεργά ύδατα στον ωκεανό. Κι όμως, η ιαπωνική κυβέρνηση όχι μόνον έλαβε την απόφαση της απόρριψης των ραδιενεργών

μονομερώς, αλλά και δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερες διαθέσεις για διεθνείς συνεργασίες. Σε ρεπορτάζ που δημοσίευσε στις 27 Αυγούστου, η Αυγή σχολιάζει ότι «Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα με τη Φουκουσίμα είναι ότι οι ιαπωνικές Αρχές δεν έκαναν καμία δημόσια διαβούλευση πριν πάρουν την απόφασή τους». Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) αναφέρει σε αναφορά του ότι το εγχείρημα είναι ασφαλές. Όμως ποιός παρέχει δεδομένα στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας; Αποκλειστικώς η ιαπωνική κυβέρνηση. Και προς τί αυτή η επιμονή στις μονομερείς μετρήσεις, αντί να καταρτισθεί μία διεθνής επιτροπή ελέγχου της ραδιενέργειας στα ύδατα; Να δύο ερωτήματα τα οποία από ηθικής απόψεως και μόνο χρήζουν απαντήσεως.

Ένα άλλο επιχείρημα είναι ότι αυτή η ποσότητα των 1,3 περίπου εκατομμυρίων τόνων νερού θα διαλυθεί στον ωκεανό. Ωστόσο ο ωκεανός δεν είναι καθαρός. Όπως αναφέρει η Εφημερίδα των Συντακτών, οι δυτικές δυνάμεις κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου «δοκίμασαν περισσότερες από 300 πυρηνικές βόμβες στις περιοχές του Ειρηνικού της Πολυνησίας και της Μικρονησίας, καθώς και στις ερήμους της Αυστραλίας». Ο ωκεανός είναι ήδη αρκετά μολυσμένος, καλόν είναι να μην αυξάνουμε την πυκνότητα των μολυσματικών υλικών περαιτέρω. Η ραδιενέργεια δεν θα περιορισθεί στην θάλασσα. Θα φθάσει και στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας. Ακόμα και το τρίτιο, το οποίον θεωρείται ως άκακο όταν έρχεται σε επαφή με το δέρμα, μπορεί να οδηγήσει σε καρκινογενέσεις εάν καταποθεί. Ενδεχομένως η ραδιενέργεια να είναι παντού: στα ψάρια, στις βάρκες, στις δύο τρεις γουλιές θαλασσινού νερού που ήπιαν κατά λάθος οι λουόμενοι… Και όλα αυτά χωρίς καν να γίνει λόγος για πιο βλαβερά ισότοπα…

Σύμφωνα με αναφορά της εφημερίδας «Ναυτεμπορική» από τις 24 Αυγούστου, το σχέδιο της ιαπωνικής κυβέρνησης θα διαρκέσει έως και την δεκαετία του 2050. Και το ερώτημα είναι: μέχρι τότε, δεν θα ξαναβρέξει για να ξαναμολυνθούν ύδατα; Το διάβημα της ιαπωνικής κυβερνήσεως αφορά μόνον αυτό, ή, εκμεταλλευόμενη το προηγούμενο που δημιουργείται, η Ιαπωνία θα απορρίπτει τα ραδιενεργά της λύματα στον ωκεανό κατά το δοκούν; Αυτά είναι ερωτήματα τα οποία πρέπει να απαντηθούν από την πολιτική ηγεσία. Και, τέλος, όλοι πρέπει να απαντήσουμε στο σημαντικότερο ερώτημα: τί μέλλον μπορεί να έχει η ανθρωπότητα αν κάθε κράτος μονομερώς, εγκρίνοντας τις ενέργειες στις οποίες μόνο του προβαίνει, μετατρέπει τον ωκεανό σε ραδιενεργό σκουπιδότοπο;