Η λέξη "κουϊτόου" στην Όπερα του Πεκίνου είναι ο τεχνικός όρος για διάφορα είδη καλυμμάτων κεφαλής που φορούν οι διάφοροι χαρακτήρες στις παραδοσιακές κινεζικές όπερες.

Το κάλυμμα της κεφαλής που φοράει ένας καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει την ταυτότητά του. Στην Όπερα του Πεκίνου, οι ηθοποιοί έχουν διαφορετική κόμμωση ανάλογα με τις περιστάσεις και τους χαρακτήρες. Οι τεράστιες προσπάθειες των τεχνιτών (για τη δημιουργία του καλύμματος κεφαλής) αξίζουν τον κόπο, καθώς σήμερα πολλοί άνθρωποι έχουν ανακαλύψει ξανά, μέσα από τα έργα τέχνης, την ομορφιά του κλασικού καλύμματος κεφαλής.

Κουλτούρα καλύμματος κεφαλής στην αρχαία Κίνα

Στην παραδοσιακή κινεζική κουλτούρα των Χαν, οι άνθρωποι πίστευαν ότι, εφόσον το σώμα κάποιου ήταν δώρο από τους γονείς του, ήταν σημαντικό να αποφευχθεί οτιδήποτε θα μπορούσε να το τραυματίσει, μια αρχή που αποτελούσε παράδειγμα της υιικής ευσέβειας. Με βάση αυτή την ιδεολογία, και οι άνδρες έπρεπε να αφήνουν τα μαλλιά τους να μακρύνουν και το να φοράνε καπέλα έγινε κανόνας της κοινωνικής εθιμοτυπίας στην αρχαιότητα.

Δεδομένου ότι η αρχαία κινεζική κοινωνία ήταν χωρισμένη σε διάφορες κοινωνικές τάξεις, οι άνθρωποι σε κάθε τάξη φορούσαν διαφορετικά στυλ ενδυμασίας, αλλά μόνο στους ευγενείς επιτρεπόταν να φορούν επίσημα καπέλα για στολισμό. Οι άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων μπορούσαν μόνο να τυλίξουν το κεφάλι τους με ύφασμα.

Ένας άνδρας δεν επιτρεπόταν να φορέσει επίσημο καπέλο μέχρι να παρευρεθεί στην επίσημη τελετή κάλυψης που θα σηματοδοτούσε την έναρξη της ενηλικίωσής του, όταν έκλεινε τα 20. Ως αποτέλεσμα, διάφοροι τύποι επίσημων καπέλων στην αρχαιότητα, εκτός από την αξία τους ως κομμάτι προσωπικού στολισμού και κοινωνικής εθιμοτυπίας, αποκάλυπταν επίσης τις κοινωνικές τάξεις των ανθρώπων και τους αυστηρούς κοινωνικούς διαχωρισμούς μεταξύ των ευγενών και των απλών ανθρώπων.

Η επίσημη κουλτούρα των καπέλων των Κινέζων Χαν συνεχίστηκε μέχρι τη δυναστεία των Μινγκ (1368-1644). Αργότερα, μετά την είσοδο των Μαντζουριανών στις Κεντρικές Πεδιάδες, και οι απλοί άνθρωποι άρχισαν να φορούν καπέλα. Όταν ο δυτικός πολιτισμός εισήχθη στην Κίνα κατά τη διάρκεια της ύστερης δυναστείας Τσινγκ (1616-1911), το έθιμο να φορούν καπέλα έγινε δημοφιλές μεταξύ ανθρώπων από διάφορες τάξεις. Διαφορετικά υλικά και στυλ καπέλων χαρακτήριζαν τις κοινωνικές τάξεις των ανθρώπων που τα φορούσαν.

Καλύμματα κεφαλής της Όπερας του Πεκίνου

Ο σημαντικός ρόλος που επιδεικνύουν τα καπέλα στη σκηνή της παράστασης είναι ο καθρέφτης της καθημερινότητας των ανθρώπων. Μέσα από τα διάφορα καλύμματα κεφαλής της Όπερας του Πεκίνου, ή «κουϊτόου», που φορούν οι χαρακτήρες στη σκηνή, μπορεί κανείς να πάρει μια γεύση από το ιστορικό σκηνικό και τα πολιτιστικά έθιμα της εποχής στην οποία ζουν. Τα καλύμματα κεφαλής της Όπερας του Πεκίνου ανήκουν στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με τους ρόλους των ερμηνευτών: γκουάν, κούι, μάο και τζιν.

Το ‘γκουάν’ ή στέμμα είναι ένα επίσημο κάλυμμα κεφαλής που φοριέται σε επίσημες περιστάσεις και τα άτομα χωρίς συγκεκριμένη θέση ή βαθμό δεν επιτρέπεται να το φορούν. Για παράδειγμα, το επίσημο κάλυμμα κεφαλής που φοράει ο αυτοκράτορας όταν πηγαίνει στο δικαστήριο ονομάζεται «στέμμα του αυτοκράτορα» και οι νεαροί πρίγκιπες και οι νέοι στρατηγοί φορούν πορφυρά και χρυσά καλύμματα κεφαλής. Μια βασίλισσα, η αυτοκρατορική σύζυγος και άλλες κυρίες της αυλής φορούν τα "στεφάνια του Φοίνικα". Συνολικά, υπάρχουν περίπου επτά ή οκτώ τύποι κορώνας που φορούν άτομα διαφορετικών ρόλων στην Όπερα του Πεκίνου.

Το ‘κούι’ αναφέρεται στα καλύμματα κεφαλής που φορούν οι στρατιωτικοί για να τους διακρίνουν οι θεατές από τους πολίτες. Στις όπερες, οι στρατηγοί φορούν αυτό που λέγεται «τα καλύμματα των αρχηγών», τα οποία είναι διακοσμημένα με μπουμπούκια και χάντρες. Εάν ένας αρχιστράτηγος δεν φοράει το επίσημο κάλυμμα της κεφαλής, θα καλύψει το κεφάλι του με μαύρο ύφασμα, αφήνοντας τα μαλλιά του ακάλυπτα. Αυτό στο έργο σημαίνει ότι ηττάται σε μια μάχη, ή ότι συλλαμβάνεται από τον εχθρό.

Το ‘τζιν’ είναι ένα καπέλο που φορούν οι απλοί άνθρωποι στην καθημερινή ζωή με απλά ρούχα και συνήθως είναι κατασκευασμένο από μαλακά υλικά. Τα σχέδια του τζιν εκφράζουν μια πιο χαλαρή κατάσταση ζωής, έτσι αυτά φοριούνται συνήθως από ελεύθερους, ασυγκράτητους μελετητές ή νεαρούς άνδρες ανώτερων τάξεων στα έργα της Όπερας του Πεκίνου.

Όσο για τα ‘μάο’ ή τα καπέλα, έχουν πολλά σχέδια, πολλά από τα οποία είναι αρκετά περίπλοκα. Για παράδειγμα, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι φορούν μαύρα καπέλα από γάζα, οι φτωχοί άνθρωποι φορούν καπέλα από τσόχα ενώ άλλοι φορούν καπέλα με στολές. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται στην Όπερα του Πεκίνου, με τα οποία οι ερμηνευτές μπορούν να επιδείξουν το ταλέντο τους στην υποκριτική, το τραγούδι και τη μάχη, είναι αρκετά απλά. Παρατηρώντας την ενδυμασία και τα καλύμματα κεφαλής που φορούν οι ερμηνευτές, οι θεατές μπορεί να κατανοήσουν τους χαρακτήρες διαφορετικών ανθρώπων.

Διαδίδοντας την τέχνη

Το 1967, ο Γιανγκ Ντονγκχάι γεννήθηκε σε μια οικογένεια που κατασκεύαζε κουστούμια για την Όπερα του Πεκίνου. Ο παππούς του, ο Τζανγκ Λιεντσένγκ, ήταν αρχιτεχνίτης στα καλύμματα κεφαλών κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Κίνας (1912-1949). Ο Τζανγκ έφτιαξε καπέλα για πολλούς διάσημους καλλιτέχνες της Όπερας του Πεκίνου, συμπεριλαμβανομένων των Μέι Λανφάνγκ, Τζιν Σαοσάν και Μα Λιενλιάνγκ.

Οι γονείς του Γιανγκ ακολούθησαν αργότερα τα βήματα του παππού του και κατέκτησαν τις δεξιότητες κατασκευής καλυμμάτων κεφαλής της Όπερας του Πεκίνου. «Ένα περίπλοκο κάλυμμα της Όπερας του Πεκίνου συνήθως χρειάζεται αρκετές εβδομάδες για να ολοκληρωθεί», λέει ο Γιανγκ. «Πάρτε για παράδειγμα τις χάντρες στο στέμμα του φοίνικα. Κάθε χάντρα χρειάζεται ένα μικρό ελατήριο για να την κρατήσει ψηλά, έτσι ώστε η χάντρα να κουνιέται ελαφρά ενώ ο / η ηθοποιός παίζει. Υπάρχουν περίπου 100 χάντρες στο στέμμα του Φοίνικα και τα ελατήρια κάτω από κάθε ένα από αυτά είναι όλα στριμμένα με το χέρι.»

Εκτός από την κληρονομιά της αρχαίας τέχνης της κατασκευής καλυμμάτων κεφαλής της Όπερας του Πεκίνου, ο Γιανγκ δεν φείδεται προσπαθειών για την προώθηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Κάθε εβδομάδα ταξιδεύει σε διάφορα σχολεία για να διδάξει στα παιδιά πώς να φτιάχνουν κεφαλές της Όπερας του Πεκίνου. Για να βοηθήσει περισσότερα παιδιά να μάθουν για την Όπερα του Πεκίνου και να αυξήσουν το ενδιαφέρον τους για την κατασκευή καπέλων της Όπερας του Πεκίνου, ο Γιανγκ δοκίμασε τρόπους να απλοποιήσει τη διαδικασία και να μειώσει τις δυσκολίες δημιουργίας των καλυμμάτων.

«Υπό την επιρροή της οικογένειάς μας, ο γιος μου αποφάσισε να αρχίσει να μαθαίνει την οικογενειακή τέχνη πριν από περίπου πέντε χρόνια. Έχει κάνει καινοτόμες συνεισφορές στην προώθηση αυτής της μορφής τέχνης και το 2018, άνοιξε τον δικό του δημόσιο λογαριασμό στο WeChat για τη διάδοση της γνώσης της λαϊκής τέχνης», λέει ο Γιανγκ Ντονγκχάι. Σήμερα, ο παππούς, ο πατέρας και ο γιος διδάσκουν μαθήματα τέχνης στην Όπερα του Πεκίνου στα σχολεία. Ο Γιανγκ Ντονγκχάι ελπίζει ότι περισσότεροι νέοι θα νιώσουν αγάπη για αυτήν την τέχνη. Ελπίζει επίσης ότι θα δημοσιεύσει ένα εγχειρίδιο, το οποίο θα βοηθήσει περισσότερους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα την τέχνη της δημιουργίας καλυμμάτων της Όπερας του Πεκίνου.