​Δρόμος του Μεταξιού ή Δρόμος του χαρτιού;

Ο Δρόμος του Μεταξιού άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στις πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού μια από τις προηγμένες τεχνολογίες της Κίνας εξαπλώθηκε σε διάφορες χώρες και περιοχές πριν από περίπου μια χιλιετία και η τέχνη της χαρτοποιίας άσκησε εκτεταμένη επίδραση στους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο.

Η χαρτοποιία είναι μία από τις τέσσερις μεγάλες εφευρέσεις της αρχαίας Κίνας. Οι τρεις άλλες πολύ σημαντικές είναι το μπαρούτι, η τυπογραφία και η πυξίδα. Η εφεύρεση της χαρτοποιίας προώθησε πολύ την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ο Τσάι Λουν, ευνούχος και πολιτικός κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Ανατολικών Χαν (25-220 μ.Χ.), θεωρείται παραδοσιακά ως ο εφευρέτης του χαρτιού, στην μορφή που είναι αναγνωρίσιμο στη σύγχρονη εποχή (σε αντίθεση με τον πάπυρο). Αν και πρώιμες μορφές χαρτιού υπήρχαν στην Κίνα, ο Τσάι ήταν υπεύθυνος για την πρώτη σημαντική βελτίωση και τυποποίηση της χαρτοποιίας, με την προσθήκη νέων υλικών στη σύνθεση του χαρτιού. Εφηύρε το χαρτί χρησιμοποιώντας ίνες μουριάς και άλλων φυτών μαζί με δίχτυα, παλιά κουρέλια και υπολείμματα κάνναβης.

Μετά τη δυναστεία των Ανατολικών Τζιν (317-420 μ.Χ.), το χαρτί χρησιμοποιήθηκε εκτενώς αντί για τα παραδοσιακά υλικά γραφής, όπως το μετάξι και οι λωρίδες του μπαμπού.

Το χαρτί και ο Δρόμος του Μεταξιού

Το 1877, ο Γερμανός γεωγράφος Φέρντιναρντ φον Ριχτχόφεν (1833-1905) επινόησε τον όρο «Δρόμος του Μεταξιού» για να αναφερθεί στο δίκτυο των χερσαίων διαδρομών, που συνέδεε την Κίνα και την Ευρώπη από τον 2ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα. Οι πολύτιμοι λίθοι, το μετάξι και η πορσελάνη ήταν τα πιο πολυτελή μεταξύ των διαφόρων αγαθών που μεταφέρονταν κατά μήκος του δρόμου από την Ανατολή στη Δύση. Ίσως όμως το πιο σημαντικό προϊόν που μεταφέρθηκε στο εμπορικό δίκτυο να ήταν το χαρτί, ένα πανταχού παρόν υλικό, το οποίο προώθησε την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι ανταλλαγές εμπορευμάτων μεταξύ εμπόρων από τον ασιατικό και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό οδήγησαν σε μια ανάμειξη πολιτισμών, ιδεών και θρησκειών καθώς και τεχνογνωσίας στα οικονομικά, την πολιτική, τη στρατηγική, την επιστήμη και την τεχνολογία.

Τα αρχεία δείχνουν ότι η τέχνη της χαρτοποιίας της Κίνας εξαπλώθηκε σε αρκετές χώρες της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Βιετνάμ, της Κορέας και της Ιαπωνίας, μεταξύ του τρίτου και του έκτου αιώνα. Με βάση την κινεζική τέχνη χαρτοποιίας, οι διάφορες χώρες ανέπτυξαν διαφορετικές τεχνικές για τη δημιουργία χαρτιού.

Οι Άραβες έμαθαν την τέχνη της χαρτοποιίας από τους Κινέζους αιχμαλώτους τους, όταν οι Άραβες νίκησαν τον κινεζικό στρατό Τανγκ στη μάχη του Ταλάς το 751. Στη συνέχεια, η Αραβία έγινε κέντρο παραγωγής χαρτιού, από το οποίο η τέχνη της δημιουργίας χάρτου εξαπλώθηκε σε όλη τη Μέση Ανατολή και προς τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη.

Προστασία και συνέχεια της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Πολλές περιοχές στην Κίνα φημίζονται για το εξαιρετικό χειροποίητο χαρτί τους, το οποίο έχει υψηλή καλλιτεχνική και πρακτική αξία. Οι τεχνικές χαρτοποιίας πολλών περιοχών περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Κίνας με αντικείμενα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Τις προηγούμενες χιλιετίες, πολυάριθμοι τεχνίτες, σε διάφορες περιοχές της χώρας, αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μελέτη και τη διάσωση των τεχνικών χαρτοποιίας. Επίσης, πολλοί άνθρωποι ακόμα σήμερα, δεν φείδονται προσπαθειών για να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους στην κατασκευή χαρτιού.

Το Μπεϊτζάνγκ, ένα χωριό κοντά στο Σι’αν, την πρωτεύουσα της επαρχίας Σαανσί της βορειοδυτικής Κίνας, έχει άφθονες μουριές. Από τα αρχαία χρόνια, οι κάτοικοι του χωριού χρησιμοποιούσαν το φλοιό των δέντρων για να δημιουργήσουν χαρτί. Η τέχνη της χαρτοποιίας της περιοχής, αναφέρεται συνήθως ως «το ζωντανό απολίθωμα της εξέλιξης του χειροποίητου χαρτιού».

Για χιλιετίες, το Τζινγκσιάν, μια κομητεία στην επαρχία Ανχούι της Ανατολικής Κίνας, ήταν γνωστό για το λείο, χειροποίητο ριζόχαρτο, γνωστό και ως Χαρτί Σουάν. Το χαρτί αυτό, που δεν ξεθωριάζει εύκολα, είναι ιδανική επιλογή για τη δημιουργία καλλιγραφιών και πινάκων. Η κατασκευή του χαρτιού περιλαμβάνει περισσότερες από 140 περίπλοκες διαδικασίες.

Το 2006, η τέχνη της κατασκευής χαρτιού Σουάν συμπεριλήφθηκε στην πρώτη ομάδα τεχνών που χαρακτηρίστηκαν ως εθνική άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Αυτή η μορφή τέχνης προστέθηκε στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO (Οργανισμός Εκπαίδευσης, Επιστήμης και Πολιτισμού των Ηνωμένων Εθνών) το 2009.

Ο Τσάο Γκουανγκχουά, κληρονόμος σε κρατικό επίπεδο της τέχνης κατασκευής του χαρτιού Σουάν, έχει συμβάλει σημαντικά στην προώθηση της παραδοσιακής χειροτεχνίας. Είναι ένας από τους επαρχιακούς καλλιτέχνες των τεχνών και της χειροτεχνίας του Ανχούι και είναι Αντιπρόεδρος της Κινεζικής Ένωσης Τεσσάρων Θησαυρών της Μελέτης (πινέλο γραφής, μελάνι, χαρτί και μελανόπετρα). Τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, έχει καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να μελετήσει την παραδοσιακή χειροτεχνία και να βελτιώσει τις δεξιότητές του στη χειροτεχνία.

Ο Τσάο γεννήθηκε στο Σιαολίνγκ ένα χωριό στο Τζινγκσιάν το 1954. Άρχισε να μαθαίνει, από τους γονείς του, πώς να φτιάχνει χαρτί από μικρή ηλικία. Το 1970 άρχισε να εργάζεται σε μια χαρτοποιία και το 1992 εξελέγη διευθυντής της χαρτοποιίας Jingxian Xiaoling Xuan.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ο Τσάο έχει σημειώσει αξιόλογα επιτεύγματα στην καινοτομία των τεχνικών δεξιοτήτων που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία χαρτιού και έχει κερδίσει πολλά βραβεία σε εθνικές και διεθνείς εκθέσεις. Τον Απρίλιο του 2006, το Γραφείο Εμπορικών Σημάτων, υπό την Κρατική Διοίκηση Βιομηχανίας και Εμπορίου της Κίνας, ενέκρινε την αίτηση του Τσάο να καταχωρίσει ένα εμπορικό σήμα — Cao Guanghua — για το χαρτί που παράγεται από το εργοστάσιό του. Έγινε ο πρώτος παραγωγός χαρτιού Σουάν στην Κίνα που κατοχύρωσε το προϊόν του με το όνομά του.

Για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, ο Τσάο τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει διδάξει σε περισσότερους από 20 μαθητευόμενους τις δεξιότητες κατασκευής χαρτιού. Σχεδιάζει να δημιουργήσει μια «εγκυκλοπαίδεια» για το Χαρτί Σουάν, στην οποία θα καταγράψει τις εμπειρίες του στη μελέτη και την παραγωγή του χαρτιού.

Το Μανγκτουάν, ένα χωριό στο Μενγκντίνγκ του Γκένγκμα Ντάι στην αυτόνομη κομητεία Βα στο Λιντσάνγκ, μια πόλη στην επαρχία Γιουνάν της νοτιοδυτικής Κίνας, είναι γνωστό για το χοντρό, δυνατό, χειροποίητο χαρτί του. Παρά την ταχεία επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, οι κάτοικοι του Μανγκτουάν των εθνοτήτων Ντάι και Νάσι συνέχισαν να χρησιμοποιούν παραδοσιακές μεθόδους για την παραγωγή χαρτιού.

Η τέχνη της χαρτοποιίας των κατοίκων, που συνήθως αναφέρεται ως «το ζωντανό απολίθωμα της ιστορικής ανάπτυξης και της πολιτιστικής κληρονομιάς της χαρτοποιίας της Κίνας», διακρίνεται για τις πιο ολοκληρωμένες διαδικασίες στη δημιουργία χειροποίητου χαρτιού. Το 2006, η Κίνα πρόσθεσε την τέχνη της περιοχής στον κατάλογο των αντικειμένων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.

Για περίπου 600 χρόνια, η τέχνη του Μανγκτουάν για τη δημιουργία χειροποίητου χαρτιού μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, ειδικά μεταξύ των γυναικών και σχεδόν κάθε χωρικός ξέρει πώς να φτιάχνει χαρτί.

Πολλές οικογένειες εκεί έχουν μετατρέψει τα σπίτια τους σε εργαστήρια επεξεργασίας, στα οποία τα μέλη της οικογένειας φτιάχνουν χαρτί. Για να φτιάξουν το χαρτί, πρέπει να ολοκληρώσουν περίπλοκες διαδικασίες — όπως μούλιασμα του φλοιού μουριάς σε νερό, βράσιμο και καθάρισμα του φλοιού, σφυρηλάτηση του φλοιού με ξύλινη σφύρα μέχρι να γίνει πολτός, άπλωμα πολτού σε ένα καλούπι, στέγνωμα του πολτού στον ήλιο και αφαίρεση του χαρτιού με ένα ξύλινο μαχαίρι από το καλούπι — με το χέρι.

Η Άι Γιε, μία κάτοικος Μανγκτουάν, με καταγωγή από την εθνότητα Ντάι, καινοτόμησε στην παραδοσιακή τέχνη της χαρτοποιίας προσθέτοντας λουλούδια και φύλλα στον πολτό που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του χαρτιού. Το 2014, ίδρυσε τη Mangtuan Daiying Crafts Co., Ltd., για να δημιουργήσει και να πουλά «χαρτί με λουλούδια». Δεδομένης της καλής ανάπτυξης της εταιρείας, έχουν δημιουργηθεί θέσεις εργασίας για περισσότερες από 120 γυναίκες στο Μενγκντίνγκ.

Η ακμάζουσα επιχείρηση του εργαστηρίου της Άι, όχι μόνο συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της τοπικής χαρτοποιίας, αλλά συνέβαλε επίσης στην προώθηση της τοπικής τουριστικής βιομηχανίας.

Πολλοί επισκέπτες εκεί λένε ότι θα κρατήσουν τις «πολύτιμες εμπειρίες από την κατασκευή του φλοράλ χαρτιού, με τη βοήθεια της Άι και των υπαλλήλων της, στο θησαυρό των αναμνήσεων τους». Προσθέτουν επίσης ότι το αρωματικό χαρτί, θα τους θυμίζει τα ευχάριστα ταξίδια τους στο Μανγκτουάν και θα ενσαρκώνει τη μυστηριώδη ομορφιά της φύσης και τη διαρκή γοητεία της παραδοσιακής τέχνης.